Inleiding Marinus Den Hartogh bij het politiek café in Oldenzaal op 13 april 2022
Wie bepaalt het landsbelang?
Intro
Onze premier Mark Rutte ze in 2015: ‘wij staan pal voor de democratische rechtsstaat & onze manier van samenleven’. En dat klinkt heel mooi uit de mond van de premier van een ‘waanzinning gaaf land’. Maar hoe gaat het nu eigenlijk echt met die democratische rechtsstaat?
Dat begrip bestaat uit twee delen: ‘democratie’ en ‘rechtsstaat’. En als u wilt weten hoe de rechtsstaat in Nederland ervoor staat, heb ik een leestip voor u. Het boek ‘een nieuw sociaal contract’, geschreven door een bekende politicus uit deze hoek van het land, kraakt hier een paar harde noten over. Maar vandaag gaan we het hebben over dat andere deel van ‘democratische rechtsstaat’. Want hoe democratisch is het Nederland van Mark Rutte?
Voorbeeld Noordtak
Het voorbeeld dat we daarvoor gebruiken is de Noordtak van de Betuweroute. Eerst wat achtergrond. In de tijd van de val van de Berlijnse Muur, werd er gesproken over het openen van de binnengrenzen van de EU. Dit zou leiden tot vrij verkeer (en dus ook meer verkeer) van personen en goederen binnen de EU. De toename van goederen- en personenverkeer zou niet passen op toen al overbelaste spoorlijnen. Hierdoor zou de Rotterdamse haven nauwelijks mee kunnen profiteren van het openen van de EU-binnengrenzen. En dat zou jammer zijn.
Om dit op te lossen hebben Nederland en Duitsland in 1992 het Verdrag van Warnemünde gesloten, waarbij ze afspraken om nieuwe infrastructuur aan te leggen voor goederenvervoer en hogesnelheid-personenvervoer. Nederland zou de nieuwe Betuweroute aanleggen, op te leveren in 1998, Duitsland het verlengde ervan naar het Ruhrgebied, op te leveren in 2000. Vervolgens zou Nederland tussen 2000 en 2015 met nieuwbouw en/of het verbeteren van bestaand spoor de routes van de Betuweroute naar de grens bij Oldenzaal en Venlo upgraden.
Goed geregeld zou je denken. Maar het pakte anders uit. De aanleg van de Betuweroute werd ruim 4x duurder dan begroot en hij kwam een krappe 10 jaar later gereed dan gepland. Het Duitse deel is nog lang niet klaar, dit wordt pas tegen 2030 opgeleverd, een luttele 30 jaar later dan afgesproken. Veel goederentreinen moeten daardoor alsnog via sporen dwars door steden, met alle overlast van dien. De exploitatie van de Betuweroute is ook pas sinds 2017 kostendekkend.
Democratisch proces
Heeft politiek Den Haag hier lessen uit getrokken? Het lijkt erop van niet. Want eind 2021 stemden ineens 148 kamerleden voor een motie om de realisatie van de Noordtak te onderzoeken. Waar komt deze eendracht in de anders zo gepolariseerde Kamer vandaan? En dan blijken dit soort moties interessante zaken te melden. Zo spreekt deze motie van een zogenaamde Spoorgoederentafel die de ambitie heeft om het spoorgoederenvervoer te laten verdubbelen van 40 miljoen ton per jaar in 2020 naar 78 miljoen ton per jaar in 2040.
Maar wie zitten aan tafel bij de spoorgoederentafel en wat willen ze? Deze tafel heeft in elk geval geen website. Na flink zoeken blijkt de spoorgoederentafel in 2014 opgezet te zijn door het Ministerie van Infrastructuur en Milieu. Deelnemers zijn een aan lobbyclubs gerelateerd aan havenbedrijven (verladers, vervoerders), ProRail en het Ministerie zelf. Ook meldt het Ministerie in 2014 dat het Havenbedrijf Rotterdam het voorzitterschap, de secretarisrol en de voorbereiding van de spoorgoederentafel met succes op zich heeft genomen. Kortom, de overheid organiseert zelf in de achterkamertjes een lobby onder leiding van een staatsbedrijf, gaat zelf ook aan tafel zitten en vraagt vervolgens aan deze tafel wat zij van de overheid willen.
En dan is er nog iets vreemds. In 2014 wordt in een motie van de Kamerleden Betty de Boer (VVD) en Stientje van Veldhoven (D66) verzocht om een onderzoek naar realisatie van een ‘eventuele spoorlijn voor goederenvervoer langs de N18’. In deze motie melden de beide Kamerleden ook dat “de provincies Overijssel, Gelderland en het Havenbedrijf Rotterdam een voorkeur hebben voor een nieuwe spoorlijn langs de N18”. Dat is wel een relevant nieuwsfeit, want publiekelijk was er altijd sprake van vier of zelfs vijf varianten. Op de website van de provincies Gelderland en Overijssel is nergens een positiebepaling te vinden. Er is niets te vinden over debatten in de Provinciale Staten van beide provincies over deze voorkeur.
Wie bepaalt dus het landsbelang in het Nederland van Rutte? De Rijksoverheid organiseert zelf een lobbytafel voor meer goederenspoor, maar de lobby’s voor andere belangen (omwonenden, landbouw, natuur, recreatie, etc) worden geacht zichzelf te organiseren en een plek aan tafel te bevechten. Provinciale- en lokale gekozen volksvertegenwoordigers worden pas enigszins bij het proces betrokken als er allang een voorkeursvariant is met al een uitgewerkt tracé.
De Noordtak is maar één van de vele voorbeelden van lobby’s die door de regering in staat worden gesteld om het democratisch proces te omzeilen. Andere bekende voorbeelden zijn de dividendbelasting (stond in geen enkel verkiezingsprogramma, wel in het regeerakkoord) of de afschaffing van de expatregeling (stond in alle verkiezingsprogramma’s van de coalitiepartijen, kwam niet in het regeerakkoord). Mag ik jullie een vraag stellen? Wie van jullie verwacht dat de huidige coalitie dit gaat veranderen? En wie van jullie verwacht van de huidige coalitie geen verandering?
Wij van de Stichting Sociale Christendemocratie vinden dat dit anders moet. Politieke besluiten met verstrekkende gevolgen moeten we niet uitbesteden aan lobbygroepen en ‘tafels’. Het primaat van de politiek moet worden hersteld. We moeten weer met elkaar de fundamentele en principiële discussie aan durven gaan over de toekomst van ons land. En daarna een politiek en maatschappelijk gedragen besluit nemen. Om deze verandering te bereiken zullen we binnenkort een nieuwe denktank lanceren. We kunnen uw steun daarbij goed gebruiken. Dit kan zowel in tijd als in geld, zodat we de politieke discussie kunnen aanjagen op bijvoorbeeld pensioenen, onderwijs, landbouw en meer thema’s. Alleen samen kunnen we Nederland weer democratischer maken.